انواع عقود

شروط باطل و مبطل عقد چیست؟

شرط به معناى «عهد و التزام» و یا تعهدى که در ضمن عقد دیگرى است همیشه تابع عقد اصلى است براساس ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی ، هریک از زن و مرد می توانند شروطی را که خلاف مقتضای ذات عقد نباشد را در سند ازدواج درج کنند.

شروط باطل

شرط به معناى «عهد و التزام» و یا تعهدى که در ضمن عقد دیگرى است همیشه تابع عقد اصلى است براساس ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی ، هریک از زن و مرد می توانند شروطی را که خلاف مقتضای ذات عقد نباشد را در سند ازدواج درج کنند.

مانند اینکه شرط شود هرگاه شوهر زن دیگری بگیرد، یا در مدت معینی غایب شود، یا ترک انفاق نماید، یا بر حیات زن سوء قصدی کند، یا سوء رفتاری نماید که زندگی آن‌ها با یکدیگر غیر قابل تحمل شود، زن وکیل در توکیل باشد که پس از اثبات تحقق امر در دادگاه، خودش را مطلقه نماید.

شرط عبارت است از وصف امری که از عدم آن، عدم لازم آید بدون اینکه وجودش لازمه وجود باشد. به عبارت دیگر شروط باطل به دو دسته تقسیم می گردد. اول شروطی که باطل است اما مبطل عقد نیست و دوم شروطی که باطل هستند و باعث بطلان عقد نیز می شوند.

همچنین براساس ماده ۲۳۲ قانون مدنی شروط مفصله ذیل باطل است ولی مفسد عقد نیست:

۱ – شرطی که انجام آن غیرمقدور باشد.

۲ – شرطی که در آن نفع و فایده نباشد.انواع عقود

۳ – شرطی که نامشروع باشد.

بر این اساس، علاوه بر مصادیقی که در این ماده ذکر شده است، زن و مرد می توانند هرگونه شرطی که خلاق مقتضای عقد نباشد را در عقد درج کنند و در صورتی که طرف مقابل آن را پذیرفته و امضا کند، متعهد به آن می گردد.

در بسیاری از موارد، اختیارات بی شماری که مرد به موجب عقد ازدواج به دست می آورد، ممکن است سبب سوء استفاده از این حقوق شود و موجبات عسر و حرج زن را فراهم نماید. به جهت تعدیل این اختیارات، قانون‌گذار شروطی را تحت عنوان شروط ضمن العقد در سند ازدواج پیش بینی کرده است که تحت عنوان شروط دوازده گانه طلاق نیز شناخته می شوند ؛ چرا که در صورت وجود داشتن آن‌ها زن می تواند تقاضای طلاق کند.

انحلال: به معنای جدا شدن، باز شدن، گشوده شدن گره و متلاشی شدن است.

فسخ: فسخ به معنای باز کردن و شکستن است. فسخ یک عمل حقوقی است که نیاز به قصد انشا دارد و امور انشایی همانند دیگر امور واقعی از زمان وجود، دارای اثر است.

اقسام شروط ضمن عقد

۱-شرط صحیح : شرطی است که خودش باید مراعات شود و به عقد نیز لطمه نمی زند.

۲-شرط باطل: آنست که خود شرط مراعات نمی شود ولی طرفین می‌توانند آن شرط را کنار بگذارند و عقد صحیح خواهد بود.

۳-شرط باطل و مبطل عقد : یعنی شرطی که باعث باطل شهدن عقد می شود، و چنانچه طرفین بخواهند شرط را کنار بگذارند، اصلِ عقد مورد خدشه قرار می گیرد.

آیا زوجین موظف هستند شروطی را که ضمن عقد ازدواج آورده شده امضا کنند؟

خیر، زوجین موظف به امضای شروط ضمن عقد ازدواج نبوده و می توانند هر کدام از این شروط را که بخواهند امضا کرده و هر کدام را که نمی خواهند امضا ننمایند.

چند شرط در سند عقد ازدواج گنجانده شده است؟

حدودا ۱۲ شرط در سند عقد ازدواج گنجانده شده که عاقد و سر دفتر ازدواج موظف است آن ها را قبل از عقد برای زوجین بخواند.

شروط باطل کننده عقد

این شروط به ۲ قسمت تقسیم می‌شوند، شروط باطلی که مبطل یا مفسد عقد است و شروط باطلی که مبطل عقد نیست و فقط شرط را باطل می کند. شروط باطل ممکن است آنقدر تاثیر گذار باشد که عقد را هم باطل کند و یا ممکن است در آن حد تاثیرگذار نباشد و فقط خود شرط باطل باشد و عقد صحیح باقی بماند.

از شروط باطلی که مبطل عقد نیست ، شرطی است که غیر مقدور باشد و قدرت برانجام آن وجود نداشته باشد. برای مثال مردی به خواستگاری زنی می رود و زن شرط می کند که مرد باید از بالای برج میلاد به پایین بپرد و یا شرط اینکه آقای داماد ماشین بزرگی را با یک دست بلند کند، این شرط به طور واضح، غیرمقدور است و مرد قادر نیست که بدون تجهیزات از بالای برج بپرد و یا ازعهده بلند کردن وزن سنگین یک ماشین آن هم با یک دست بر نمی آید.

این شرط غیر مقدور مطلق است و هیچ کس نمی‌تواند چنین کارهایی را انجام دهد. شرط دیگری که از شروط ضمن عقد باطل و غیر مبطل محسوب می شود، شرط بی نفع و فایده است. به این معنی که منفعت عقلایی برای شخص ندارد و باطل است. برای مثال شرط اینکه مرد هنگام عقد، مسافت بین کرج تا تهران را با پای پیاده طی کند. این کار چون نفع عقلانی ندارد، باطل است و در نهایت شرط غیر مشروع هم باطل است.

شرطی که خلاف شرع و قانون و اخلاق حسنه باشد از شروط باطل و مبطل هستند و شرط خلاف مقتضای ذات عقد است. برای مثال ثمره بیع و معامله، تملیک است. شخصی که ماشینی را خریداری می کند، مالک ماشین می شود و فروشنده مالک پول. حال اگر فروشنده برای خریدار شرط کند که ماشین را می فروشم به شرط آنکه مالک نشوی، چنین شرطی خلاف مقتضای ذات عقد است.

این شرط نه تنها باطل است، بلکه مبطل عقد هم هست . حال اگر درازدواج طرفین شرط کنند که صیغه محرمیت را بخوانند اما محرم نشوند و رابطه زوجیت برقرار نکنند، این شرط خلاف مقتضای ذات عقد است و می توان گفت چنین شرطی به ارکان اساسی عقد لطمه وارد می کند و به نوعی قصد طرفین مخدوش می شود. بنابراین نه تنها شرط باطل است، بلکه عقد هم باطل می شود که به آن شرط خلاف مقتضای ذات عقد گفته می شود.

در مواقعی که شرطی خلاف مقتضای اطلاق عقد باشد، مثلا طرفین شرط کنند که مسکن آن‌ها در مکان و یا شهرخاصی باشد، این شرط اشکالی ندارد. اما اگر شرطی خلاف مقتضای ذات عقد و چیزی که طرفین می خواهند با عقد به آن برسند، باشد، نقض غرض شده و شرط باطل و مفسد است.

شرط دیگری هم هست که جهل به عوضین پیش می آورد و باطل و مبطل است. یعنی شرطی بگذاریم که عوضین برای ما مجهول شود و معامله به تعبیر فقهی غرری شود.

قرارداد

قرارداد موضوعی میباشد که هر فردی در طول زندگی خود برای انجام بعضی از امور خود با آن روبرو میشود، پس باید در تنظیم قرارداد به تمامی الفاظ حقوقی قراردادی آشنایت داشته باشیم یا توسط فردی تنظیم گردد که تسلط کافی داشته باشد. در ادامه در مورد انواع قرارداد توضیحاتی داده میشود.

قرارداد چیست؟

به باید ها و نباید هایی که طرفین در یک معامله خرید، فروش، اجاره، پیمانکاری یا ….. باید رعایت کنند یا تعهداتی میدهند که باید انجام شود به زبان ساده قرارداد میگویند.

انواع قراداد

همانطور که گفته شد هر فردی امکان دارد به هر دلیلی نیاز به قرارداد داشته باشد، حال این قررداد در هر شرایط متفاوت میباشد و شرایط خاص خود را دارد پس میتوان گفت قرارداد ها به طور کلی متفاوت میباشند و دارای نواع مختلفی هستند که در ذیل به آنها میپردازیم.

دو نوع قررداد لازم وجایز از مهمتربن و پرکاربرد ترین قراردادهایی است که بین افراد تنظیم میشود.

قرارداد لازم چیست؟

به قراردادی که هیچ یک از طرفین قراراداد نتوانند آن را فسخ کنند مگر اینکه مدت آن به پایان برسد وتمدید نشود قرارداد لازم میگویند.

در چه صورت میتوان قراداد لازم را زودتر ز موعد به اتمام رساند؟

در قرارداد های لازم میتوان از خیارات در صورتی که اتفاق افتاده باشد نسبت به فسخ آن اقدام نمود.

انواع قرارداد لازم:

قرادادهای لازم انواع مختلفی دارد و بیشتر افراد در طول زندگی خود حدقل یک قراداد لازم را تنظیم کرده اند.

عقد بیع:

در زمانی که فروشنده مالکیت مالی را به خریدار انتقال داده باشد و در قبال این انتقال مالکیت مبلغی یا مالی دیگر را از طرف خریدار دریافت کند را عقد بیع میگوینئ

انواع عقد بیع

عقد بیع به دو صورت عقد تملیکی و عقد معوض میباشد.

عقد معوض

در قرارداد های که طرفین با توجه به تعهداتی که نسبت به یکدیگر دارند باید آن انواع عقود کار را به نفع احسنت انجام داده ومال را دریافت کنند مانند قراداد بیع که دران خریدار با پرداخت پول خانه به صاحب ملک، خانه را از ان فرد تحویل میگیرد

شرایط ابطال قراداد معوض چگونه است؟

در صورتی که مالی وجود نداشته و بعد از عقد قراداد متوجه آن بشویم میتوان قراداد را ابطال نمود

2: در صورتی که مالی را به فردی فروخته باشیم و در مقابل مالی که دریافت کرده ایم ارزش برابری نداشته باشد امکان فسخ وجود دارد

3:مالی که در قرارداد رد و بدل میشود باید معلوم باشد در غیر اینصورت حق ابطال وجود دارد

عقد تملیکی:

عقد تملیکی بعد از نوشتن قراداد بین طرفین انعقاد پیدا میکند ومالکیت از طرف فروشنده به خریدار انتقال پیدا میکند .مانند عقد اجاره

عقد اجاره:

در عقدی که مستاجر مبلغی را به موجر پرداخت کرده ودر قبال آن مالک منافع استیجاری شده است در این نوع قرارداد مدت تعیین خواهد شد و بعد از پایان مدت قراداد هیچگونه اعتباری نخواهد داشت مگر اینکه تمدید بشود عقد اجاره انواع مختلفی دارد مانند اجاره اشیا(خودرو) ،حیوانات و اشخاص

ویژگی عقد اجاره:

1:از انواع عقود لازم میباشدو و هیچ یک انواع عقود از طرفین حق فسخ آن را ندارند مگر ینکه مدت آن به پایان برسد

2:اگر بعد از امضی قراداد موجر فوت کند باز هم قرارداد دارای اعتبار میباشد

3:اگر چنانچه در ملک مورد اجاره عیب یا نقصی بوجود آید که مستاجر نتواند در آن کار کند قرار داد با طل خواهد شد.

عقد مزارعه:

به عقد یا قرادادی که در آن یکی از طرفین زمین کشاورزی خود را جهت کشت محصول در اختیار فرد دیگری قرارمیدهد و آن فرد شروع به کاشتن محصول کرده و بعد از برداشت محصول ، ثمره آن را بین یکدیگر همانطور که توافق کرده اند تقسیم میکنند

در این نوع قراداد ها باید مدت قرارداد تعیین شود و نحوه تقسیم یا به صورت ربع یا ثلث یا نصف باشد و محصولی که باید کشت شود هم ذکر شود در غیر اینصورت عقد مزارعه باطل میشود

عقد مساقات:

یکی دیگر از عقود لازم عقد مساقات میباشد که بین صاحب باغ و کسی که مسئولیت ابیاری آنرا به عهده گرفته (عامل)تنظیم میشود فردی که این مسئولیت را قبول کرده است باید به درختان رسیدگی و آنها را ابیاری کند و بعد از جمع آوری محصول آن همانطور که طرفین توافق کرده اند بین خود ثمره تقسیم شود

شرایط عقد مساقات:

1:عقد مساقات فقط شامل درختان ریشه دار یا میوه بوته دار میشود

2:در این نوع قرارداد نمیتوان شرط کرد که کل محصول بعد از برداشت متعلق به کنفر (صاحب ملک یا عامل )میباشد و باید به صورتی که توافق نموده اند تقسیم کنند

3: پرداخت حق الزحمه عامل باید به صورت مشاع باشد

4:در این نوع قرارداد باید مدت تعیین شود و مدت را جوری باید تنظیم نمود که به زمان برداشت میوه برخورد کند اگر قبل از برداشت محصول مدت قرارداد به پایان برسد این قرارداد باطل محسوب میشود

5:در هرکدام از شرایط بالا که ذکر شد اگر قرارداد باطل شود تمام محصول مال صاحب ملک میباشد و عامل مستحق دریافت اجرت المثل میشود

عقد صلح:

عقد صلح در معنای لغت به معنای دوستی و،آشتی و سازش میباشد ولی در اصطلاح حقوقی به قراردادی که طرفین برای توافق بر اختلافی که در حال حاضر بینشان هست یا قرار بر این است که در اینده اختلافی بینشان اتفاق بیفتد به قرارداد صلح رجوع میکنند

ارکان صلح:

مصالح: به فردی که مال خود را به دیگری صلح میکند

متصالح:کسی که مال را از طریق صلح دریافت میکند

مال الصلح:مالی یا پولی است که در مقابل صلح پرداخت میکنند البته بعضی صلح ها رایگان میباشد

انواع صلح

صلح به منظور رفع تنازع :

همان نوع از صلح میباشد که برای تراضی و توافق بین طرفین قرارداد ایجاد میشود که به دعوی بین آنها خاتمه بدهند و اولین کاری که قاضی برای رسیدگی به پرونده میکند پیشنهاد صلح طرفین میباشد

صلح در مقام معامله:

یک نوع عقود میباشد که جایگزین عقد هایه دیگر شده است

شرایط ابطال عقد صلح:

1:اهلیت (رشد و عقل)

طرف باید دارای اهلیت درتصرف و هم در معامله اهلیت داشته باشد و اگر اهلیت نداشته باشد صلح باطل است

2:صلح برامر غیر مشروع باطل است

یعنی با این نوع صلح حلالی را حرام یا حرامی را حلال کنیم که در هر دوصورت باطل میباشد

3:عقد صلح برای فرار از دین باشد باطل است

زیرا عقد چنین صلحی باعث خسارت به طلبکاران میشود انجام آن باطل میباشد

4:صلح بر امر باطل نیز باطل میباشد

مثلا دونفر نمیتوانند در مورد زمینی که مال خودشان نمیباشد ببین یکدیگر صلح نامه ای بنویسند

چگونه میتوان صلح نامه را فسخ کرد ؟

وقتی افراد صلح نامه ای را بین یکدیگر تنظیم میکنند به صورت یک طرفه نمیتوانند آن را فسخ کنند مگر با توافق یکدیگر آن را فسخ کنند

عقد جایز

به طور کلی عقد جایز عبارت است از غقدی که طرفین قرارداد بدون اطلاع به یکدیگر میتوانند آن را فسخ نمایند و هرکدام ز طرفین میتواند با هر دلیلی این قرارداد را ترک کنند اما در قانون بیشتر قراردادها به شکل قرارداد لازم تنظیم میشود

عقد جایز انواع مختلفی دارد که در ادامه به آن میپردازیم

عقد ودیعه:

به قرادادی که یکی از طرفین قرارداد مال خود را به دیگری به صورت امانت واگذار میکند و فردی که این مسئولیت را قبول کرده است باید به صورت رایگان از مال نگهداری کند مانند اینکه فردی میخواهد به سفر برود و اپارتمان خود را به همسایه خود به صورت امانت میسپارد و آن همسایه باید از اموال و اپارتمان به صورت رایکان نگهداری کند

در اصطلاح حقوقی به فردی که مال خود را به صورت امانت در اختیار دیگری قرار میدهد را مودع میگویند و به فری که این مسئولی را قبول کرده ست مستودع یا امین گفته میشود

اگر در عقد ودیعه فرد امین مبلغی را دریافت نماید دیگر عقد ودیعه محسوب نخواهد شد

اگر مالی که در اختیار امین بوده است آن مال ازبین برود چه اتفاقی خواهد افتناد ؟

در عقد ودیعه فرد امین ضامن نمیباشد مگر اینکه امین در صورت سهل انگاری مال امانت را از بین ببرد باید خسارت وارد شده را به مالک بپردازد ولی اگر مال توسط سیل ،زلزله و… ازبین برود فرد مین هیچگونه مسئولیتی در این قبال نخواهد داشت

نکته:فرد امین مالی را که به امانت گرفته است ،اگر آن مال منافعی هم داشته باشد باید منافع را هم به صاحب مال تحویل بدهد

عقد عاریه:

به قراردادی که به موجب آن یکی از طرفین به طرف دیگر قرارداد اجازه میدهد که از عین مال او به صورت رایگان بهره مند شود

در عقد عاریه مالی که در اختیار کسی قرار میدهید نباید در صورت استفاده کردن از آن تمام شود و باید در دسته اموال قابل بقا باشد

به کسی که مال خود را دراختیار فرد دیگری قرار میدهد را معیر و کسی که گیرنده ن مال میباشد را مستعیر میگویند

عاریه عقدی جایز میباشد و با فوت هر یک از طرفین قرارداد فسخ خواهد شد

شرایط صحت قرارداد عاریه عبارتند از :

قصد و رضای طرفین،اهلیت طرفین(بلوغ)، و موضوع معین معامله و مشروعیت جهت معامله را داشته باشد

عقد مضاربه:

عقد مضاربه به عقدی میگویند که یکی از طرفین قرارداد سرمایه ای را در اختیار طرف دیگر قرارداد ، قرار میدهد تا شخص با آن سرمایه تجارت کند و سود بدست امده را به صورتی که توافق کرده اند تقسیم نمایند

به کسی که سرمایه را میگذارد مالک میگویند و به کسی که باید با آن سرمایه تجارت کند مضارب میگویند

اگر در عقد مضاربه ضرری از سمت عامل به مالک وارد شود در این مورد مالک دچار ضرر شده و عامل پاسخگو نمیباشد مگر اینکه در قرارداد چنین شرطی ذکر شده باشد که اگر ضرر از سمت عامل بود باید خسارت وارده را به مالک پرداخت نماید

عقد وکالت:

به عقدی که در آن شخصی ،شخص دیگری را برای انجام اموری نایب خود قرار میدهند عقد وکالت میگویند به فردی که این اجازه را میدهد موکل و به فردی که قرار به انجام این کار میباشد وکیل میگویند عقد وکالت به دو صورت عام انواع عقود و خاص تقسیم میشود

در وکالت عام موکل به وکیل این اجازه را میدهد که هرگونه اقدامی نیاز میباشد را انجام بدهد

ولی در وکالت خاص موکل فقط در مواردی خاص مثل تعویض پلاک یا سند زدن ملکی به وکیل این اجازه را میدهد در وکالت خاص موضوع و اختیارات مشخص و معین میباشد

وکالت در صورتی به پایان میرسد که دلایل زیر را داشته باشد

3: موت یا مجنون شدن وکیل یا موکل

عقد جعاله:

به عقدی که در آن یکی از طرفین کاری را که اعلام کرده است را فردی انجام دهد و در مقابلش پاداش تعیین شده را در یافت کند عقد جعاله میگویند در عقد جعاله به شخصی که درخواست انجام کاری را میدهد جاعل میگویند، و به فردی که کار را انجام میدهد عامل و به پاداشی که در مقابلش دریافت میکند جعل میگویند در عقد جعاله طرفین میتواند هم شخص حقوقی و هم شخص حقیقی باشد

شرایط عقد جعاله چیست؟

1:کارهایه عقد جعاله حلال باشد زیرا در کارهایه حرام این عقد باطل میباشد

2:در عقد جعاله کارهایی که دارای منفعت باشد را باید انجام داد اگر کاری بیهوده بود صحیح نمیباشد

3:کاری را که عامل باید انجام بدهد از کارهایه واجب فرد جاعل نباشد مانند نماز خواندن

جعاله دارای چند قسم میباشد؟

جعاله به دونوع جعاله خاص و جعاله عام تقسیم میشود که در ادامه به توضیح هرکدام میپردازیم

جعاله خاص:

در جعاله خاص درخواست انجام یک کار را فقط به شخص مشخصی میسپارند و اگر چنانچه فرد دیگری به غبر از اشخاص تعیین شده انجام بدهد به آنها پادشی تعلق نمیگیرد

جعاله عام:

در این جعاله برای جاعل فرقی ندارد چه کسی میخواهد آن کار را انجام بدهد فقط منتظر این است که فردی خواسته وی را انجام بدهد و در مقابل آن پاداش یرا پرداخت کند

شرایط ابطال عقد جعاله چگونه میباشد؟

1:در صورتی که کار خواسته شده غیر قابل فهم و انجام باشد قرارداد را میتوان ابطال نمود

2:اگر فرد جاعل دارای اهلیت نباشد میتوان قرارداد را ابطال نمود

نکته:اگر چنانچه جاعل قرارداد را ابطال کند عامل میتواند اجرت المثل خود را دریافت کند اما اگر خود عامل قراداد را ابطال کند هیچگونه حقی ندارد

عقد جعاله عام و خاص چگونه به کار میرود؟

در جعاله عام میتوان به این مورد اشاره کرد که فردی مال خود را گم کرده است و در سطح شهر با زدن اگهی اعلام میکند که اگر هرشخصی مال گم شده بنده را پیدا کند یک میلیون تومان پاداش دریافت میکند ولی در جعاله خاص ان کار را به تعدادی مشخص میسپارد و اگر کسی جز افراد مشخص شده مال را پیدا کنند هیچگونه پاداشی دریافت نمیکنند

موارد و شرایط استفاده از شرط فسخ در انواع قراردادهای لازم و جایز

فسخ از نظر لغوی به معنای نقض، زائل کردن، تباه کردن و شکستن است. در اصطلاح حقوقی، فسخ به معنای پایان دادن به قرارداد توسط یکی از طرفین آن یا شخص ثالث است و به آن انحلال ارادی قرارداد نیز می‌گویند. فسخ یکی از مواردی است که باعث انحلال قراردادها و تعهدات ناشی از آن‌ها می‌شود. قانون گذار به اشخاص اجازه داده است که شرط فسخ در قرارداد را به نفع خودشان بنویسند.

طرفین معامله می‌توانند به واسطه خیار شرط، شرایط فسخ معامله را به نفع خود یا شخص ثالثی پیش بینی کنند. به عبارت دیگر، خیار شرط در واقع اختیار فسخ قرارداد به واسطه شرط کردن آن است. حق فسخی که به موجب خیار شرط برای طرفین یا شخص ثالثی قرار داده می‌شود باید از شرایط و ضوابط قانونی تبعیت کند. به همین دلیل، نوشتن شرایط فسخ و آشنایی با آثار قانونی آن در هنگام تنظیم و امضای قراردادهای مالی اهمیت بسیار زیادی دارد. قید این شرایط در قرارداد می‌تواند وضعیت مطلوب‌تری را برای طرفین آن ایجاد کند.

در این مقاله قصد داریم از شرایط و ضوابط قانونی حق فسخی صحبت کنیم که طرفین معامله یا شخص ثالث به واسطه خیار شرط از آن برخوردار می‌شوند.

ماهیت حقوقی شرط خیار فسخ چیست ؟

قراردادهای مالی و غیر مالی در یک دسته بندی کلی به دو گروه جایز و لازم دسته بندی می‌شوند. قرارداد لازم به قراردادی گفته می‌شود که علی الاصول، فسخ آن امکان پذیر نیست. قرارداد جایز نیز به قراردادی گفته می‌شود که هر یک از طرفین می‌تواند نسبت به فسخ آن اقدام کند. خیارات قانونی از مهمترین مواردی هستند که فسخ قراردادهای لازم را میسر می‌سازند.

در اصطلاح حقوقی، خیار به معنای حق بر هم زدن یک جانبه قرارداد است. خیار نیز اسمی مصدری و به معنای اختیاری است که شخصی برای فسخ قرارداد دارد. در ماده 396 قانون مدنی ، ده نوع خیار برای انحلال یک جانبه قراردادهای لازم الاجرا پیش بینی شده است که خیار شرط یکی از مهمترین آن‌ها است. در خصوص ماهیت حقوقی حق فسخی که به واسطه این خیار برای طرفین معامله ایجاد می‌شود، باید بگوییم که این حق فسخ یک ماهیت حقوقی یک طرفه است یا به عبارت دیگر، اراده فسخ کننده برای تحقق و اعمال شرط فسخ کفایت می‌کند.

مبنای شرط فسخ در عقد لازم چیست؟

ممکن است مبنای انحلال یک جانبه قرارداد، توافق طرفین یا حکم مستقیم قانون باشد که در ادامه، هر یک از آن‌ها را به صورت مفصل بررسی می‌کنیم:

1. توافق طرفین: طرفین در زمان امضای یک قرارداد می‌توانند حق انحلال یک جانبه آن را به واسطه خیار شرط به نفع خود یا شخص ثالثی قید کنند. همچنین طرفین به واسطه تنظیم یک قرارداد مستقل شفاهی یا مکتوب نیز می‌توانند شرط فسخ قرارداد اول را به نفع خود یا شخص ثالثی قرار بدهند. برای مثال، شخصی خانه‌ خود را می‌فروشد و در قرارداد قید می‌کند که خود و همسر او به مدت یک ماه از حق انحلال یک جانبه معامله برخوردار باشند. در این مثال، به واسطه این خیار به فروشنده خانه و همسر او، حق انحلال یک جانبه معامله داده شده است؛
2. حکم مستقیم قانون: در برخی موارد، امضای یک قرارداد باعث تحمیل ضرر و زیان زیادی به یکی از طرفین آن می‌شود. در این موارد، قانونگذار به منظور جلوگیری از ضرر و زیانی که به یکی از طرفین وارد شده است به او حق فسخ قرارداد را می‌دهد. بنابراین، هر یک از طرفین قرارداد که متضرر شده‌اند با استناد به حق انحلال یک جانبه که قانونگذار در اختیار آن‌ها قرار داده است، می‌توانند تمام یا برخی از ضرر و زیان خود را جبران کند. برای مثال، شخصی خانه‌ای را به شرط داشتن مساحت معین خریداری می‌کند اما بعد از امضای قرارداد معلوم می‌شود که متراژ خانه کمتر از آنچه بوده که خریدار انواع عقود اشتراط کرده است. در این مثال، خریدار به موجب حکمی که در ماده 355 قانون مدنی آمده است از حق فسخ معامله برخوردار می‌شود.

برای اعمال شرط فسخ باید از چه شرایطی برخوردار باشیم؟

فسخ در واقع یک عمل حقوقی یک جانبه است که با اراده فسخ کننده تحقق پیدا می‌کند. فسخ کننده در صورتی می‌تواند حق انحلال یک جانبه که به واسطه این خیار برای او ایجاد شده است را اعمال کند که از شرایط لازم برای انجام اعمال حقوقی برخوردار باشد. در ادامه، شرایط اعمال حق انحلال یک جانبه که به واسطه این خیار برای یکی از طرفین قرارداد ایجاد شده است را بررسی می‌کنیم:

1. قصد: فسخ کننده در هنگام اعمال حق انحلال یک جانبه باید انحلال قرارداد را اراده کند؛
2. رضا: فسخ کننده باید با رضایت کامل نسبت به انحلال یک جانبه قرارداد اقدام کند. اگر فسخ کننده در اثر تهدید و فشار فیزیکی، نسبت به انحلال یک جانبه قرارداد اکراه شده باشد، این فسخ اثر قانونی ندارد و باعث منحل شدن قرارداد نیز نخواهد شد؛
3. اهلیت: کسی که می‌خواهد قراردادی را فسخ کند باید از اهلیت قانونی لازم برخوردار باشد. بلوغ، عقل و رشد از جمله شرایط لازم برای برخورداری از اهلیت قانونی هستند.

منظور از شرط فسخ در عقد لازم چیست و چه شرایطی دارد؟

همانگونه که در مطالب قبلی این مقاله نیز اشاره کردیم، قرارداد لازم به قراردادی گفته می‌شود که طرفین حق انحلال یک جانبه و بر هم زدن آن را ندارند مگر در صورتی که قانونگذار به آن‌ها (طرفین قرارداد) اجازه داده باشد. قانونگذار به واسطه خیار شرط به طرفین قراردادهای لازم اجازه داده است که حق انحلال یک جانبه قرارداد را به نفع خود یا شخص ثالثی شرط کنند. برای مثال، طرفین معامله، خریدار و فروشنده هستند. خریدار می‌تواند شرط کند که خود و وکیل او تا سه روز از حق انحلال یک جانبه معامله برخوردار باشد.

مواد قانونی مرتبط

شرایط و تشریفات قانونی مربوط به خیار شرط در مواد 399، 400 و 401 قانون مدنی آمده است. مطابق با ماده 401، برای اعمال حق انحلال یک جانبه قرارداد به واسطه خیار شرط باید مدت تعیین شود در غیر این صورت خیار شرط و قراردادی که این خیار در ضمن آن آورده شده است، باطل و بلا اثر خواهند شد. به زبان ساده‌تر، عدم تعیین شرایط محدود و مشخص برای اعمال این خیار باعث باطل شدن آن می‌شود. قراردادی که خیار شرط باطل در ضمن آن آورده شده است نیز باطل و بلا اثر خواهد بود.

شرط فسخ در عقد جایز چه کاربردی دارد؟

عقد جایز به عقدی گفته می‌شود که از سوی طرفین آن، قابل فسخ است. به عبارت دیگر، عقد جایز به عقدی گفته می‌شود که انحلال یک جانبه آن به رعایت تشریفات قانونی خاصی نیاز ندارد. بنابراین، قید شرط فسخ در عقد جایز ، یک شرط بی‌فایده و غیر کاربردی است زیرا انحلال یک جانبه عقد جایز در هر حال امکان پذیر است حتی اگر این شرط قید نشده باشد. شرایطی که در ضمن یک عقد جایز آورده می‌شوند نیز جایز هستند. بنابراین، شرط عدم فسخ در عقد جایز نیز شرطی بی فایده است. به این نکته نیز توجه داشته باشید که شرط عدم فسخ در عقد جایز باعث سلب حق انحلال یک جانبه آن از طرفین نمی‌شود.

برای تعیین شروط خاص خود، از مشاوران حقوقی بپرسید!

تعیین شرط فسخ در قراردادهای لازم، انحلال آن‌ها را آسان‌تر می‌کند. همچنین تعیین این شرط در قرارداد می‌تواند به میزان قابل توجهی از ورود خسارت به طرفین آن جلوگیری کند. این شرط از ضوابط و تشریفات قانونی مربوط به خیار شرط تبعیت می‌کند. عدم رعایت شرایط و تشریفات قانونی مربوط به این خیار، باعث باطل شدن قراردادی می‌شود که شرط فسخ آن پیش بینی شده است. همان گونه که مستحضر هستید، بطلان قرارداد نیز خسارت‌های مادی و غیر مادی بسیار زیادی را برای طرفین آن به دنبال خواهد داشت.

بنابراین، پیش از تعیین شرط فسخ در قرارداد، باید از افرادی راهنمایی بگیرید که با قانون مدنی و نظام حقوقی حاکم بر قراردادها آشنایی کامل دارند. خدمات تنظیم قرارداد و خدمات مشاوره حقوقی تلفنی می‌توانند به شما راهنمایی‌های عملی و علمی لازم را برای تعیین شرط فسخ در قرارداد را اراده بدهند.

معرفی و دانلود کتاب عقود و تعهدات (حقوق مدنی 3)

برای دانلود قانونی کتاب عقود و تعهدات (حقوق مدنی 3) و دسترسی به هزاران کتاب و کتاب صوتی دیگر، اپلیکیشن کتابراه را رایگان نصب کنید.

برای دانلود قانونی کتاب عقود و تعهدات (حقوق مدنی 3) و دسترسی به هزاران کتاب و کتاب صوتی دیگر، اپلیکیشن کتابراه را رایگان نصب کنید.

دانلود کتاب از اپلیکیشن کتابراه

معرفی کتاب عقود و تعهدات (حقوق مدنی 3)

فیروزه شاه حیدری در کتاب عقود و تعهدات (حقوق مدنی 3) نخست شما را با مفهوم تعهد و عقد آشنا می‌کند، سپس از انواع اشتباهات طرفین در قرارداد‌های گوناگون و آثار حقوقی آن سخن می‌گوید.

درباره کتاب عقود و تعهدات (حقوق مدنی 3):

کلمه‌ی عقد به مفهوم گره زدن و بستن است اما در اصطلاح حقوقی نشان از تعهد در امری خاص میان یک یا چند نفر با فرد یا افراد دیگر دارد. البته این تعریفی کامل و جامع نیست و با مبانی عقد در سیستم حقوقی کشورمان سازگاری ندارد و ایرادات بسیاری بر آن وارد است. به عنوان مثال:

- قراردادهایی که موضوع آن‌ها بر سر انتقال تعهد یا سقوط تعهد است را شامل نمی‌شود.
- برای قراردادهایی که برای طرفین ایجاد تعهد می‌کند، تعریفی درست نخواهد بود.
- قراردادهایی که طرفین آن افراد حقوقی هستند را شامل نمی‌شود.
- تعریف ذکر شده عقد تملیکی را در برنمی‌گردد.

بنابراین برای اجتناب از ایرادات فوق می‌توان عقد را بدین گونه تعریف نمود:

توافقی میان دو طرف به جهت ایجاد یک اثر حقوقی، فارغ از اینکه این اثر شامل سقوط تعهد و یا تغییر خواهد بود یا خیر.

کلمه تعهدات نیز از جمع تعهد آمده و به مفهوم بر عهده گرفتن است اما در اصطلاح حقوقی، نشان از یک رابطه حقوقی دارد که به موجب آن فرد می‌تواند انجام و یا خودداری از انجام امری را از دیگری طلب کند.

اکنون بنا بر تعاریف گفته شده، فیروزه شاه حیدری در این کتاب به درس حقوق مدنی سه می‌پردازد. درسی که در آن دو مبحث مهم عقود و تعهدات مورد بحث قرار می‌گیرد و از مهم‌ترین دروس دانشگاهی محسوب می‌شود. یکی از دلایل اهمیت این درس معرفی اقسام عقود و بیان شرایط صحت معاملات به طور کامل است. لذا با توجه به این امر مهم، فراگیری و تسلط بر مطالب و نکات این کتاب لازم و ضروری خواهد بود.

کتاب عقود و تعهدات (حقوق مدنی 3) مناسب چه کسانی است؟

مطالعه این اثر علمی به تمامی دانشجویان رشته حقوق و داوطلبان آزمون‌های حقوقی، پیشنهاد می‌گردد.

در بخشی از کتاب عقود و تعهدات (حقوق مدنی 3) می‌خوانیم:

خسارت عدم اجرای تعهد: مسئولیت متعهد در اجرای تعهد: اثر اصلی انواع عقود قرارداد و اجرای آن بر عهده متعهد می‌باشد و اگر متعهد در انجام آن تاخیر کند یا آن را انجام ندهد باید خسارت وارده بر متعهد را جبران کند. زیرا متعهد با عدم انجام تعهد موجب ورود خسارت به متعهد له شده است. ابتدا متعهد باید تعهد خود را اجرا نماید و در صورت خودداری از انجام تعهد به تقاضای متعهد له، متعهد مجبور می‌شود که تعهد خود را انجام دهد و یا اینکه با هزینه و به حساب متعهد، تعهد اجرا می‌شود و سر انجام اگر اجبار یا اجرای تعهد ممکن نشد و از عدم اجرای قرارداد یا تاخیر در اجرای آن خسارتی به متعهد له وارد شد، متعهد باید آن را جبران کند.

اگر انجام تعهد در زمان مورد معامله فقط امکان پذیر باشد و در خارج از آن زمان قابل انجام نباشد، مورد تعهد و زمان اجرای آن به صورت وحدت مطلوب مد نظر بوده و در این حالت بعد از انقضای موعد، متعهد له فقط می‌تواند خسارت ناشی از عدم انجام تعهد را از متعهد بخواهد و نمی‌تواند از او بخواهد که اصل تعهد را اجرا کند. اگر فقط، مورد تعهد منظور بوده و زمان انجام آن قید انجام معامله نبوده باشد اگر زمان انجام تعهد از دست برود ولی هنوز اجرای اصل تعهد مفید باشد در این مورد می‌گوییم مورد تعهد و موعد آن به نحو تعدد مطلوب بوده است. به این ترتیب، اجرای تعهد در خارج از موعد مقرر نیز امکان دارد. در این حالت متعهد له علاوه بر اینکه می‌تواند خسارت ناشی از تاخیر در اجرای تعهد را مطالبه کند می‌تواند اجرای اصل تعهد را نیز از متعهد در خواست کند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
فصل اول: ماهیت، تعریف و تقسیم بندی عقد
عقد از نظر دوام
عقد از نظر کیفیت انشای عقد
تقسیم بندی عقود به عقد معوض و عقد غیر معوض
عقود تملیکی و عهدی
عقود اذنی و عهدی
عقد مغابنه‌ای و مسامحه‌ای
عقد رضایی و تشریفاتی
عقود معین و غیر معین
تقسیم عقود به عقود دو تعهدی و عقود یک تعهدی
عقد مطلق و عقد مشروط
بررسی و شناخت اصل حاکمیت اراده
فصل دوم: شرایط اصلی صحت معاملات
بررسی قصد و رضای طرفین عقد
ایجاب و قبول طرفین عقد
نقش سکوت در انعقاد عقد
زمان و مکان تشکیل عقد
بررسی توالی بین ایجاب و قبول و نظریات مختلف در این راستا
فقدان رضا در عقود (اکراه)
شرایط تحقق اکراه
بررسی و شناخت انواع اشتباهات طرفین در عقد و آثار حقوقی هر اشتباه
بررسی و شناخت اهلیت طرفین به عنوان یکی از ارکان مهم در انعقاد عقد
شناخت شرایط مورد معامله
بررسی جهت معامله به عنوان یکی از شرایط اساسی صحت معاملات
فصل سوم: اصول قراردادها و آثار معاملات
نگاهی به قواعد و اصول برجسته
آثار قرارداد بین طرفین عقد و قائم مقام آن‌ها
انواع قائم مقامی
اثر عقود نسبت به اشخاص ثالث
موارد اثر عقد، علیه اشخاص ثالث
بررسی خسارت عدم انجام تعهد و تاخیر در اجرای تعهد
شرایط مطالبه خسارت
شرایط قوه قاهره
فصل چهارم: بررسی شروط ضمن عقد
اقسام شرط از نظر صحت و بطلان
شروط خلاف مقتضای عقد
شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین است
بررسی شروط صحیح
تخلف از شرط و اثر آن در روابط طرفین
فصل پنجم: معاملات فضولی
وضعیت و آثار معامله قبل از اجازه و رد
وضعیت و آثار معامله پس از اجازه
آثار معامله پس از اجازه
زمان پیدایش آثار قانونی
شرایط و ماهیت اجازه در عقد فضولی
معاملات متعدد بر مال غیر
وضعیت و آثار معامله پس از رد
روابط مالک و اصیل
روابط اصیل و فضول
فصل ششم: سقوط تعهدات
وفای به عهد
اقاله
ابرا
تبدیل تعهد
تهاتر
مالکیت ما فی الذمه
تلف مورد تعهد
واژگان حقوق مدنی (3) عقود و تعهدات

آشنایی با انواع عقود اسلامی

با وجود آن که برخی فقها، قرارداد میان افراد را منحصر به عقود اسلامی دانسته‎اند اما اکثریت فقها معتقدند که خارج از این چارچوب هم انعقاد قرارداد ممکن است.

عقود اسلامی به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند و با وجود آن که برخی فقها، قرارداد میان افراد را منحصر به مواردی که در این نوشتار ذکر می‌شود، دانسته‎اند، اما اکثریت فقها معتقدند که انعقاد قرارداد، خارج از این چارچوب انواع عقود هم ممکن است. قانونگذار ایران از دیدگاه فقهای دوم پیروی می‌کند و در ماده ۱۰ قانون مدنی، هر قراردادی را که مخالف صریح قانون نباشد، معتبر دانسته‌ است.

عقد قرض‎الحسنه،عقد مضاربه، مشارکت مدنی، مشارکت حقوقی، فروش اقساطی، معاملات سلف، اجاره به شرط تملیک، جعاله، مزارعه، مساقات و خرید دین از جمله عقود اسلامی هستند.

اولین عقد، قرض‎الحسنه است. این عقد قراردادی است که در آن یکی از طرفین قرارداد، مقدار معینی از مال خود را در زمان حال به دیگری می‌دهد و در مقابل، شخصی که مال را قرض گرفته است، متعهد می‌شود که عین مال یا قیمت آن را در زمان معین به صاحب آن بازگرداند. البته در این نوع عقد یک طرف می‌تواند بانک و طرف دیگر مشتری باشد.

عقد مضاربه قراردادی است که به موجب آن بانک، سرمایه را تأمین کرده و طرف دیگر با آن تجارت می‌کند و سود حاصل از سرمایه، میان بانک و طرف دیگر تقسیم می‌شود.

مشارکت مدنی به نوعی دیگر از عقود گفته می‌شود که از نوع قرارداد بازرگانی است. در این عقد و به موجب آن، دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی از جمله بانک، سرمایه نقدی یا غیرنقدی خود را به صورت مشاع و به منظور ایجاد سود به یکدیگر می‌دهند.

مشارکت حقوقی نیز قراردادی است که طی آن بانک قسمتی از سرمایه شرکت‌های سهامی جدید را تأمین یا قسمتی از سهام شرکت‌های سهامی را خریداری می‌کند و از این طریق در سود آنها شریک می‌شود.

فروش اقساطی هم نوعی دیگر از قرارداد اسلامی است که در بستر آن بانک‌ها بنا به تقاضای مشتریان خود، ماشین‎آلات و تأسیساتی را که عمر مفید آنها بیش از یک سال است، می‌خرند و آنها را به صورت قسطی به مشتریان می‌فروشند.

در معاملات سلف، بانک محصولات تولیدی که در آینده تولید خواهد شد را از بنگاه‌ها پیش‎خرید می‌کند. این قرارداد از سوی فروشنده، پیش‎فروش یا قرارداد سلم نامیده می‎شود.

اجاره به شرط تملیک نیز نوعی قرارداد نام آشناست که طبق آن بانک مورد اجاره را تهیه کرده و به مشتری می‌دهد. سپس در صورتی که مستأجر به تعهدات خود عمل کرده و اقساط را تأدیه کند، در پایان مدت اجاره، مالک عین مورد اجاره می‌شود.

جعاله هم نوعی دیگر از قرارداد است و طبق قرارداد، کارفرما تعهد می‌کند که در قبال عمل مشخص کارگزار یا عامل، اجرت معینی به او بپردازد.

مزارعه قرارداد دیگری است که در بستر آن، بانک زمین مشخصی را برای مدتی معین در اختیار طرف دیگر قرار می‌دهد تا در آن کشاورزی کند و در نهایت سود حاصل بین طرفین تقسیم می‌شود.

مساقات هم قراردادی میان صاحب باغ و دیگری است که به ازای دریافت مقداری از محصول، کار نگهداری از باغ و برداشت را انجام می‌دهد.

در نهایت خرید دین به قراردادی گفته می‌شود که طبق آن بانک‌ها می‌توانند اسناد و اوراق تجاری متعلق به واحدهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی را تنزیل کنند. خرید دین یک اصطلاح اقتصادی است. به این معنا که اوراق و اسناد تجاری به مبلغی کمتر از مبلغ اسمی آن خریداری می‎شود. با این تفاوت که پول پرداختی آن کاملا نقد است. فرض کنید شما یک تولیدکننده هستید که محصولات خود را در فروردین ماه امسال فروخته‌اید اما پول همه آنها را به صورت چک دریافت کرده‌اید؛ زیرا مشتریان شما همگی به دلیل کرونا از شما وقت خواسته بودند و در نتیجه هیچ یک از آنها پول نقد نداده‎اند. اکنون شما مانده‎اید و مثلا 10 چک که سرسید آنها تا پایان سال متفاوت است. اما مشکل اینجاست که برای ادامه تولید هیچ پول نقدی در اختیار ندارید. در این شرایط می‎توانید کل 10 چک خود را به بانک برده و با تسهیلات خرید دین، در ازای آن پول نقد دریافت کنید. در این مثال، اگر مبلغ مجموع 10 چک شما بیش از 200 میلیون تومان باشد، می‎توانید با تسهیلات «خرید دین»، چک‎ها را به بانک داده و مبلغی کمتر از مجموع مبالغ چک‎ها مثلا کمی کمتر از 200 میلیون تومان دریافت کنید. حال بانک این مبلغ را به شما می‎دهد و هر زمان که هر کدام از چک‎ها پاس شد، مبلغ چک را برای خود برمی‎دارید تا بعد از سررسید آخرین چک، بدهی شما به بانک نیز تسویه شود.